IDFA 2025: Eregast Susana de Sousa Dias
In dit artikel:
Susana de Sousa Dias (1962) is dit jaar eregast op IDFA, waar het Amsterdamse festival een retrospectief en een door haar samengestelde toptien toont. Vanuit haar montageruimte in Lissabon maakt de Portugese archiefkunstenaar documentaires die onderzoeken hoe herinneringen, dictatuur en (neo)kolonialisme doorwerken in het heden. Zoals zij zelf zegt: “Ik wil laten zien hoe het verleden het heden vormgeeft.”
De films van De Sousa Dias richten zich vooral op de Estado Novo, het achtentwintigste-eeuwse autoritaire bewind van António de Oliveira Salazar, en op Portugal als koloniaal rijk (onder andere Angola, Mozambique, Timor en Macau). De Anjerrevolutie van 25 april 1974 beëindigde formeel het regime, maar volgens De Sousa Dias is er nooit een volledige reckoning geweest: veel functionarissen bleven in positie en het zelfbeeld van Portugal als ‘goede kolonist’ — gesteund door ideeën als luso‑tropicalisme — bleef doorwerken. Daardoor, betoogt zij, liggen kwesties van onrecht en racisme nog steeds besloten in het heden.
Haar bekendste werken, zoals Still Life (2005) en 48 (2009/2010), illustreren haar werkwijze: ze hergebruikt propagandamateriaal en politiefoto’s, vertraagt, zoomt in en plaatst beelden opeenvolgend om hun oorspronkelijke, ideologische context te keren. In 48 worden politiefoto’s getoond terwijl de gefotografeerden heden ten dage spreken; zo transformeert strafbladmateriaal tot een humane confrontatie met het verleden. De films functioneren minder als kroniek dan als meditaties die de toeschouwer dwingen aandachtig te kijken en de representatie van geweld en onderdrukking te heroverwegen.
Tijdens IDFA gaat haar nieuwste film Fordlândia Panacea in première, een vervolg op Fordlândia Malaise (2019). Beide films ontleden de mythen rond Fordlândia — de in de jaren twintig door Henry Ford gebouwde rubberstad in de Braziliaanse Amazone — en tonen hoe sporen van kapitalisme, extractivisme en neokolonialisme als ‘spoken’ voortleven in een plaats met veel oudere, complexe geschiedenissen.
De Sousa Dias ziet zichzelf als een archeoloog van herinneringen: door archiefbeelden naar het nu te halen wil ze niet alleen laten zien hoe het vroeger was, maar hoe dat verleden huidige machtsverhoudingen en vormen van onrecht blijft voeden. IDFA 2025 vindt plaats van 13 tot en met 23 november in Amsterdam, waar publiek zowel haar retrospectief als de wereldpremière van Fordlândia Panacea kan zien.