IDFA 2025: Dead Angle - Institutions
In dit artikel:
IDFA’s Dead Angle-programma van dit jaar draait om instituties — de instellingen waarop democratie rust — en onderzoekt hoe kwetsbaar ze zijn zodra politieke spanningen toenemen. Programmeur Joost Daamen selecteerde twintig documentaires die verschillende kanten van dat thema belichten: hun idealen (vrijheid, gelijkheid), hun falen, en de manieren waarop ze zichzelf ter discussie stellen.
De aanleiding is actueel: waar instituties in westerse landen lang vanzelfsprekend leken, zijn ze de afgelopen tien jaar door luidruchtige minderheden steeds meer gepolitiseerd. Voorbeelden zijn de verregaande inperking van persvrijheid in Hongarije en de Amerikaanse ontwikkelingen tot 2025, waar ook toegang tot zorg en onderwijs, onafhankelijke rechtspraak en vrije verkiezingen onder druk staan. De tekst waarschuwt dat soortgelijke dynamieken na de Nederlandse verkiezingen van 29 oktober 2025 ook hier kunnen optreden.
De programmakeuze reflecteert historische én hedendaagse casussen. The Trial (2023) documenteert de grote rechtzaak van 1985 tegen de leiders van de Argentijnse militaire junta (dictatuur 1974–1983), tijdens welke vele misdaden aan het licht kwamen — naar schatting dertigduizend verdwenen personen en grootschalige martelingen. De rechtszaak, en de documentaire zelf, worden neergezet als een triomf voor het nationale geheugen en een herstel van democratische rechtsgang, temidden van pogingen om de geschiedenis te relativeren (waarbij hedendaagse politieke figuren in Argentinië de militairen bagatelliseren).
Onderwijs als instituut en kweekvijver van kritisch denken komt terug in meerdere films. Hirokazu Kore-eda’s korte Lessons from a Calf (1991) volgt een experimenteel schoolproject uit 1986 waarin kinderen negen maanden lang samen zorg droegen voor een kalf — een eenvoudige ingreep die volgens de film sterk bijdroeg aan emotionele ontwikkeling en verantwoordelijkheidsgevoel. Claire Simon’s Writing Life (2025) toont tieners die gezamenlijk werk van Annie Ernaux bespreken, en illustreert hoe lezen en bespreken in de klas complexe thema’s als liefde, macht en lichamelijkheid kan openen — iets dat niet vanzelfsprekend is buiten landen met een sterke literaire traditie.
Universiteiten staan in de spotlight via Frederick Wisemans At Berkeley (2013), waarin bestuursvergaderingen en academische debatten worden getoond tegen de achtergrond van veranderende financieringsmodellen en toegenomen politieke druk. De tekst verwijst naar recente Amerikaanse trends (waarover in 2023–2024 ruim vierduizend boeken verboden werden) en benadrukt dat zelfs traditionele vrijplaatsen van onafhankelijk denken fragiel blijken.
Andere titels laten zien hoe instituten zichzelf kritisch onderzoeken en ruimte bieden aan diverse stemmen: Nicolas Philibert’s La maison de la radio (2013) volgt een dag bij Radio France en toont hoe publieke omroepen voortdurend hun werk en representatie wegen; Democracy (2015) belicht de langdurige, ingewikkelde onderhandelingen in Brussel rond nieuwe privacywetgeving en illustreert waarom zulke bureaucratische processen essentieel zijn voor bescherming van burgers.
De rode draad van het programma is dubbel: instituties zijn onmisbaar pijlers van democratie, maar ze zijn ook feilbaar en relatief gemakkelijk af te breken — door bezuinigingen, politieke inmenging of cultuurstrijd — terwijl wederopbouw veel moeilijker is. Documentaires fungeren hier als spiegel en geheugen: ze leggen bloot, bewaren kennis en stimuleren debat.
Praktische noot: IDFA 2025 vindt plaats van 13 tot en met 23 november in Amsterdam, met onder meer het programma Dead Angles: Institutions.