Esmé Lammers over het jubilerende Lang leve de koningin

In dit artikel:

Lang leve de koningin, het speelfilmdebuut van Esmé Lammers uit 1995, bestaat dertig jaar en keert terug op het grote scherm bij Eye Filmmuseum. De film over het eigenzinnige achtjarige meisje Sara, dat via een schaaksprookje op zoek gaat naar haar vader, werd destijds meteen een klassieker: winnaar op Cinekid en bekroond met Gouden Kalveren. Het werk valt op door zijn magisch-realistische toon in een Nederlandse filmcultuur die vaak sociaal-realisme prefereert, en was één van de weinige Nederlandse speelfilms met een meisje in de hoofdrol.

Lammers baseerde het schaakelement deels op haar grootvader, oud-wereldkampioen Max Euwe, en gebruikte diens lesboekje Oom Jan leert zijn neefje schaken als inspiratiebron. Toch wilde ze geen lesfilm maken; het schaakbord fungeert vooral als metafoor om een binnenwereld en intellect zichtbaar te maken. In scènes zijn zelfs echte partijen verwerkt, waaronder een partij van haar grootvader die Sara in de film speelt. De witte koningin in het verhaal bepaalt de spelregels en staat symbool voor een speels, rechtvaardig ideaal – eerder een oplossende, menselijke figuur dan een autoritair icoon.

Persoonlijke ervaringen van Lammers lopen als een rode draad door de film. Ze vertelt over een incident op school waarbij ze gymschoenen gooide naar een bemoeizuchtige meester en hoe dat haar als buitenbeentje bestempelde. Net als Sara was zij een tomboy die zich niets liet dicteren door schoolsystemen; verveling en weerstand tegen betutteling inspireerden de thematiek: hoe vind je je eigen weg als je steeds in een keurslijf wordt geduwd? Lammers, opgeleid in wiskunde, bouwde het verhaal logisch op als een stelling die zich stap voor stap bewijst: leren lukt alleen als je het leuk vindt.

Hoewel er een laag feministische symboliek in de film te vinden is — de dame beweegt veel vrijer over het bord dan de koning — was dat geen bewuste politieke zet; Lammers koos een meisje simpelweg omdat zijzelf een meisje is. De film benadrukt dat succes niet voor de buitenwereld hoeft te zijn; Sara verlaat bijvoorbeeld een toernooi zonder in de publieke roes gehesen te worden.

Lammers kaart ook de staat van de filmwereld aan: ze is kritisch over top-down bemoeienis bij subsidietoekenning en pleit voor meer investeringen in regietalent. Ze ontwierp eerder het model ‘Makers op waarde geschat’ als alternatief voor inhoudelijke bemoeienis door fondsen.

Eye viert het jubileum op zondag 12 oktober met een vertoning en nagesprek met Lammers en Monique van de Ven; de film is tijdens de herfstvakantie nog te zien en staat bovendien op de Eye Film Player. Lang leve de koningin blijft veel kijkers troosten en aanzetten tot steun voor buitenbeentjes en jonge makers.